Chỉ dẫn dịch thuật: Vai trò và cách xây dựng

Xây dựng bản chỉ dẫn dịch

Để xây dựng được một bản chỉ dẫn dịch đầy đủ, chi tiết và dễ hiểu, trước hết cần xác định rõ mục đích sử dụng bản dịch cũng như các yêu cầu, mong đợi về hình thức, văn phong hay mức độ trung thành với bản gốc. Đối với những yêu cầu phức tạp, có thể cung cấp hình ảnh minh họa, tài liệu tham khảo hoặc đưa ra ví dụ về cách dịch. Bài viết này sẽ đề cập đến một số điểm cần lưu ý khi xây dựng chỉ dẫn dịch.

• Thời điểm

Chỉ dẫn dịch nên được đưa ra càng sớm càng tốt, trước khi người dịch bắt tay vào việc. Hãy cố gắng cung cấp thông tin cần thiết cho người dịch ngay khi có thể, để họ có thời gian nghiên cứu yêu cầu, tham khảo tài liệu, sắp xếp các công việc khác, gửi thắc mắc và chuẩn bị tốt nhất có thể cho công việc sắp tới. Dịch thuật viên luôn phải chạy đua với thời gian, và càng có nhiều thời gian, bản dịch càng chỉnh chu.

• Mục đích sử dụng

Hãy cho người dịch biết bạn sẽ sử dụng bản dịch vào mục đích gì, cũng như đối tượng độc giả mà bản dịch hướng đến. Đây là yếu tố quan trọng ảnh hưởng lớn đến văn phong và cách dùng từ của người dịch, nói cách khác là linh hồn của bản dịch.

Ví dụ, không thể áp dụng cùng một văn phong cho bản dịch có mục đích nghiên cứu chuyên môn, xin ý kiến phê duyệt cấp phép và bản dịch đăng báo nhằm mục đích cung cấp thông tin cho độc giả đại chúng. Các tài liệu lưu hành nội bộ và tài liệu công khai cũng yêu cầu mức độ quản lý chất lượng khác nhau.

Ngoài ra, với cùng một bản gốc, yêu cầu truyền tải đúng và đủ nội dung văn bản khác với yêu cầu chuyển ngữ chính xác và phù hợp cách dùng từ nhằm tìm hiểu trạng thái tâm lý, thói quen của người viết/nói ẩn sau con chữ.

Người soạn thảo các tài liệu dùng cho mục đích học tập, giảng dạy đôi khi cố tình “cài cắm” vào văn bản các lỗi sai. Khi đó, người dịch cần được thông báo trước về vấn đề này để có thể truyền tải chính xác ý đồ của bản gốc.

• Văn phong và lựa chọn từ ngữ

Như đã đề cập ở trên, mục đích sử dụng và đối tượng độc giả ảnh hưởng lớn đến văn phong. Khách hàng cũng có thể đưa ra các yêu cầu cụ thể về văn phong khác cho người dịch. Chẳng hạn như khi dịch tài liệu tiếp thị, quảng bá cho một công ty hoặc sản phẩm, khách hàng có thể yêu cầu người dịch lựa chọn từ ngữ để khiến văn bản trở nên trang trọng, vui tươi, đáng tin cậy, giúp thu hẹp khoảng cách giữa công ty và khách hàng tiềm năng.

Mức độ “sáng tạo” của người dịch hay độ “thuần” của ngôn ngữ trong văn bản đích cũng là yếu tố đáng lưu tâm. Ví dụ, khi dịch phụ đề cho một bộ phim, có thể yêu cầu người dịch linh hoạt để tìm ra cụm từ tương đồng trong ngôn ngữ đích, không cứng nhắc bám sát nghĩa đen của bản gốc, khiến bản dịch khô khan và khó tiếp nhận. Đặc biệt khi xử lý các phép chơi chữ, nhiều trường hợp không thể dịch sang ngôn ngữ đích, khi đó người dịch có thể sáng tạo một phép chơi chữ tương tự trong ngôn ngữ đích nhằm truyền tải sát nhất có thể dụng ý và hình thức thể hiện trong bản gốc, thay vì cố gắng dịch và để lại chú thích. Người chuyển ngữ phụ đề cho các rạp chiếu phim cũng sẽ được yêu cầu “nói giảm nói tránh” khi dịch từ ngữ “nguy hiểm” để phim có thể trót lọt thông qua khâu kiểm duyệt của cơ quan chức năng.

• Tài liệu tham khảo

Nếu có sẵn kho thuật ngữ hoặc tài liệu tham khảo có thể cung cấp cho người dịch, đừng ngần ngại chia sẻ. Một thuật ngữ có thể có nhiều cách dịch, việc chia sẻ tài nguyên không chỉ giúp người dịch tiết kiệm thời gian tra cứu, mà quan trọng hơn, giúp họ sử dụng thống nhất thuật ngữ với các tài liệu khác của khách hàng.

Nếu tài liệu cần chuyển ngữ đã được dịch sẵn một phần, hãy báo trước với người dịch, yêu cầu họ giữ nguyên và tham khảo hoặc hiệu đính phần dịch sẵn, nếu cần. Nếu đây không phải lần cộng tác đầu tiên giữa hai bên, có thể cung cấp bản hiệu đính của tài liệu đã dịch trong lần cộng tác trước để người dịch tham khảo, kèm theo các lưu ý cần thiết.

• Quy cách sản phẩm

Yêu cầu của khách hàng đôi khi không dừng ở hoạt động chuyển ngữ. Trong một số trường hợp, công đoạn sau khi hoàn thiện bản dịch mới là phần phức tạp. Khách hàng chỉ cần bản dịch được đánh máy vào một tập tin Word đen trắng, hay sản phẩm đầu ra cần được trình bày y hệt như bản gốc, song ngữ hoặc nằm trong tập tin do khách hàng cung cấp? Nếu mong muốn bản dịch được trình bày theo một cách cụ thể, hãy đặt vấn đề rõ ràng với người dịch ngay khi gửi tài liệu.

• Xử lý trường hợp bất thường

Trong quá trình làm việc, không tránh khỏi trường hợp phát sinh những vấn đề chưa từng gặp, chẳng hạn như tập tin lỗi, không truy cập được đường dẫn, nội dung trùng lặp… nhưng không có chỉ dẫn cách xử lý hoặc chỉ dẫn không rõ ràng. Khi đó, người dịch cần nhanh chóng trao đổi lại với khách hàng để được hướng dẫn thực hiện. Để làm được điều đó, họ phải biết mình cần liên hệ với ai, liên hệ bằng cách nào và vào thời gian nào. Hãy luôn nhớ để lại thông tin liên hệ cần thiết đề phòng xảy ra trường hợp khẩn cấp và rút ngắn thời gian giải quyết vấn đề.