Tuy nhiên, dịch thuật bệnh án y tế không hề đơn giản. Khác với dịch tài liệu thông thường, bệnh án chứa thông tin y khoa mang tính chuyên môn cao, nhiều chi tiết viết tắt, ký hiệu và dữ liệu nhạy cảm. Độ chính xác trong dịch thuật bệnh án có thể quyết định đến chẩn đoán, điều trị, và thậm chí tính mạng của người bệnh. Vì vậy, việc nhận diện khó khăn và đề xuất giải pháp phù hợp là vô cùng cần thiết.1.
1. Những khó khăn trong dịch thuật bệnh án y tế
1.1 Thuật ngữ y khoa phức tạp và đa dạng
Bệnh án bao gồm nhiều chuyên khoa khác nhau: nội khoa, ngoại khoa, sản khoa, thần kinh, tim mạch, ung bướu… Mỗi chuyên khoa có hệ thống thuật ngữ riêng. Nếu dịch giả không nắm vững ngữ cảnh chuyên ngành, bản dịch dễ dẫn đến việc dùng thuật không không chính xác.
Ví dụ: “hồi sức” trong bối cảnh liên quan đến hồi sức cấp cứu/hồi sức tích cực, có nghĩa là chuyên ngành y học chuyên sâu, tập trung vào chẩn đoán, theo dõi và điều trị bệnh nhân trong tình trạng nặng, nguy kịch, đe dọa tính mạng, tiếng Anh là thường dịch là “Intensive Care”. Trong khi đó, “hồi sức” trong bối cảnh bệnh nhân ngừng tim phổi, có nghĩa là việc thực hiện các biện pháp cấp cứu ngay lập tức để khởi động lại tim và phổi, duy trì sự sống cho người bệnh, trong tiếng Anh được dịch là “Resuscitation”.
1.2 Nhiều viết tắt và ký hiệu đặc thù
Trong bệnh án, bác sĩ thường sử dụng các viết tắt để ghi nhanh, như HA (huyết áp – blood pressure), M (mạch – pulse), N (nhịp thở (lần/phút – l/p) – respiratory rate (breaths per minute – bpm)), hoặc ghi chú bằng những câu chưa hoàn chỉnh. Những ghi chú này cần được dịch mạch lạc mà vẫn giữ nguyên nghĩa y khoa.
Ví dụ: “BN vào viện vì khó thở, HA 150/90 mmHg, M 92 l/p, N 24 l/p, T° 38.5°C, SpO₂↓ 88%. Khám phổi: ran ẩm (+) 2 đáy phổi, ran rít (–). Tiền sử: THA 5 năm, ĐTĐ type 2. Đã dùng thuốc hạ HA và insulin SC trước đó.”
Ý nghĩa: “Bệnh nhân vào viện vì khó thở, Huyết áp 150/90 mmHg, Mạch 92 lần/phút, Nhịp thở 24 lần/phút, Nhiệt độ 38.5°C, SpO₂ giảm còn 88%. Khám phổi: ran ẩm (+) 2 đáy phổi, ran rít (–). Tiền sử: Tăng huyết áp 5 năm, Đái tháo đường type 2. Đã dùng thuốc hạ huyết áp và insulin tiêm dưới da trước đó.”
Cách dịch tham khảo: The patient was admitted with dyspnea. Blood pressure: 150/90 mmHg; pulse: 92 beats/min; respiratory rate: 24 breaths/min; temperature: 38.5°C; SpO₂ decreased to 88%. Lung examination revealed moist rales (+) at both lung bases, no wheezing (–). Past medical history: hypertension for 5 years, type 2 diabetes mellitus. The patient had been on antihypertensive medication and subcutaneous insulin prior to admission.”
1.3 Đòi hỏi tính chính xác tuyệt đối
Trong dịch bệnh án, chỉ một sai lệch nhỏ về liều lượng thuốc, đơn vị đo lường hay chẩn đoán cũng có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Ví dụ: dịch nhầm “mg” thành “g” có thể dẫn đến sai lệch liều lượng gấp 1000 lần. Đây là một trong những thách thức lớn nhất, khiến dịch bệnh án khác biệt hoàn toàn so với dịch các loại tài liệu khác.
2. Giải pháp cho dịch thuật bệnh án y tế
2.1 Sử dụng dịch giả chuyên ngành y tế
Dịch giả cần có kiến thức nền tảng về y khoa, dược học hoặc điều dưỡng. Một dịch giả chuyên ngành sẽ hiểu rõ thuật ngữ, bối cảnh lâm sàng và cách diễn đạt chuẩn. Tốt nhất, các dự án dịch bệnh án nên được giao cho đội ngũ dịch giả có nhiều kinh nghiệm trong dịch hồ sơ y tế, kết hợp với bác sĩ cố vấn chuyên môn khi cần.
2.2 Xây dựng và sử dụng cơ sở dữ liệu thuật ngữ (Termbase)
Công ty dịch thuật cần xây dựng glossary và termbase dành riêng cho y tế, đặc biệt là bệnh án. Việc duy trì kho thuật ngữ thống nhất giúp hạn chế sai sót và tăng tốc độ dịch. Các phần mềm CAT Tools như Trados, memoQ, Memsource có thể tích hợp Termbase để gợi ý thuật ngữ chính xác trong quá trình dịch.
2.3 Quy trình dịch – hiệu đính – kiểm tra (T+E+PR)
Để đảm bảo chất lượng, cần áp dụng quy trình tối thiểu 3 bước:
- Translation (Dịch): do dịch giả chuyên ngành thực hiện.
- Editing (Hiệu đính): do một dịch giả khác rà soát, chỉnh sửa ngữ nghĩa và thuật ngữ, đảm bảo tính đầy đủ, chính xác và diễn đạt tự nhiên trong ngôn ngữ địch.
- Proofreading (Đọc soát): do chuyên gia y tế hoặc QC kiểm tra lần cuối, tập trung vào số liệu và tính chính xác tuyệt đối.
Quy trình trên sẽ giúp hạn chế tối đa sai lỗi và đảm bảo bản dịch tự nhiên, có văn phong phù hợp với người đọc mục tiêu.
2.4 Ứng dụng công nghệ hỗ trợ dịch thuật
- CAT Tools giúp tái sử dụng các câu dịch trước đây, đảm bảo sự thống nhất về cách dịch.
- QA Tools (như Xbench) giúp phát hiện lỗi số, ký hiệu, thuật ngữ không thống nhất/không khớp.
- AI/MT có kiểm soát: AI có thể dịch sơ bộ bệnh án, nhưng nhất thiết phải có dịch giả chuyên ngành hiệu đính. Đây là cách giúp tiết kiệm thời gian nhưng vẫn đảm bảo chất lượng.
2.5 Tuân thủ chặt chẽ quy định bảo mật
Cần áp dụng các biện pháp bảo mật dữ liệu khi dịch bệnh án:
- Ký thỏa thuận bảo mật (NDA) với dịch giả.
- Sử dụng nền tảng dịch thuật có mã hóa dữ liệu.
- Tránh gửi bệnh án qua email không bảo mật.
- Xóa hoặc ẩn thông tin định danh bệnh nhân (de-identification) khi không cần thiết.
2.6 Đào tạo và cập nhật kiến thức liên tục
Y học luôn phát triển, với nhiều thuật ngữ mới, phương pháp điều trị mới. Do đó, dịch giả cần được đào tạo thường xuyên, cập nhật từ điển y khoa và tham gia các khóa học ngắn hạn về chuyên ngành.
3. Kết luận
Dịch thuật bệnh án y tế là một lĩnh vực đặc thù, phức tạp và nhạy cảm. Những khó khăn chính bao gồm thuật ngữ phức tạp, viết tắt đa nghĩa, văn bản thiếu chuẩn hóa, yêu cầu bảo mật và độ chính xác tuyệt đối.
Để giải quyết, cần kết hợp nhiều yếu tố: dịch giả chuyên ngành, hệ thống thuật ngữ chuẩn, quy trình T+E+PR nghiêm ngặt, ứng dụng công nghệ hỗ trợ và tuân thủ bảo mật dữ liệu. Khi những giải pháp này được áp dụng đồng bộ, chất lượng bản dịch bệnh án sẽ được nâng cao, góp phần hỗ trợ hiệu quả cho điều trị bệnh nhân, bảo hiểm y tế quốc tế và nghiên cứu khoa học toàn cầu.
